ΧΑΝΣ ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΑΝΤΕΡΣΕΝ (1805-1875)

ΜΕΡΟΣ Α΄

Τον ξέρουμε όλοι από τα παραμύθια του.
Το κοριτσάκι με τα σπίρτα, Ο μολυβένιος στρατιώτης, Η πριγκίπισσα και το μπιζέλι, Το ασχημόπαπο, Η μικρή γοργόνα, Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα, Η βασίλισσα του χιονιού, Η τοσηδούλα, είναι μερικά μόνο από τα 160 συνολικά διηγήματα και παραμύθια που έγραψε. Φυσικά ασχολήθηκε και με την ποίηση, το θέατρο, το μυθιστόρημα και τη συγγραφή οδοιπορικών.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα παραμύθια του Άντερσεν είναι κυρίως αφηγήσεις για τους ενήλικους-υπό την προϋπόθεση ότι διατήρησαν μέσα τους το παιδί που κάποτε υπήρξαν…
Δεν θ’ αναφερθώ σε στοιχεία της ζωής του ούτε στον ιδιαίτερο θαυμασμό που του τρέφω.
Κυρίως κάποιες πλευρές του έργου του θα ήθελα να θίξω, μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται η μαγική πένα του μεγάλου παραμυθά.


Η Καπνικαρέα ζωγραφισμένη από τον Άντερσεν σε επίσκεψή του στην Ελλάδα το 1841

Οι περισσότεροι θεωρούν δεδομένη την αγάπη του προς τα παιδιά. Κάτι που μάλλον είναι ψευδές…Ο Άντερσεν δεν αγαπούσε τα παιδιά, αλλά μια εξιδανικευμένη παιδικότητα, όπως την ανακάλυπτε στον ίδιο του τον εαυτό. Για την παιδική ψυχούλα του έγραφε, όχι για τα παιδιά.
Έμαθε πολλά για την σκληρότητα των παιδιών από μικρή ηλικία. Μικρός είχε κλάψει πολλές φορές όταν τον κορόιδευαν τ’ άλλα παιδιά για την ασχήμια του ή όταν κρυβόταν πίσω από πόρτες και σκάλες για να μην τα βλέπει να μιμούνται τον τρελό παππού του. Στα 17 του βρέθηκε στην ίδια τάξη με πολύ μικρότερους συμμαθητές του, με τους οποίους δεν πέρασε καθόλου …παραμυθένια. Στο παραμύθι του «Το Ασχημόπαπο» ο Άντερσεν μιλά για τον εαυτό του…
Στα παραμύθια του όμως τα παιδιά είναι συνήθως αδύναμα, ανυπεράσπιστα πλάσματα που αντικατοπτρίζουν τον ίδιο του τον εαυτό. Στο έργο του «Οι άγριοι κύκνοι» ένα κοριτσάκι,η Έλση καθόταν στο δωμάτιο των χωρικών κι έπαιζε μ’ ένα πράσινο φύλλο,γιατί δεν είχε άλλο παιχνίδι…

(Στο βίντεο που ακολουθεί,ένας απολαυστικός Ντάνι Κέι στο ρόλο του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν )



Στο παραμύθι «Ο άγγελος» αφηγείται τη ζωή ενός εκ γενετής ανάπηρου αγοριού. «Το καλοκαίρι ο ήλιος έμπαινε για λίγη ώρα ως το υπόγειό του. Κι όταν γινότανε αυτό, το αγόρι καθόταν μισή ώρα μπροστά στις αχτίδες του,σήκωνε τα χεράκια του για να κοιτάξει το κόκκινο αίμα στα δάχτυλά του.Αυτό ήταν,για το άρρωστο κείνο παιδάκι, η μόνη του «εξοχή» ….»

(Η δημιουργική φύση του Άντερσεν τον έστρεψε ακόμη και στην χαρτοκοπτική, όπου με τις χάρτινες φιγούρες του προσπάθησε να ζωντανέψει κάτι από τα παραμύθια του… )

Για τον Χανς και η πιο ασήμαντη και ταπεινή ύπαρξη, έμψυχη ή άψυχη, αποκτά δικαίωμα λόγου μέσω…της πένας του.Τα παραμύθια δεν είναι γι’ αυτόν λόγια χωρίς αντίκρισμα στην πραγματικότητα. Αντιθέτως, μας συνιστά να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους «ιδιαίτερα στα παραμύθια, όπου δεν πρέπει να φοβάται κανένας την αλήθεια…»
Δεν θα κουράσω όμως άλλο με θεωρητικές αναλύσεις. Στο Δεύτερο Μέρος του μικρού αυτού αφιερώματος στον αγαπημένο μου παραμυθά, θα σταθώ σε κάποια αποσπάσματα σχετικά άγνωστων έργων του στο πλατύ κοινό,μα καθόλου αδιάφορων…

Ο τάφος του Χ.Κ.Άντερσεν στην Κοπεγχάγη

ΜΕΡΟΣ Β΄

Στο δεύτερο αυτό μέρος του μικρού αφιερώματός μου στο μεγάλο Δανό παραμυθά, θα παραθέσω αποσπάσματα σχετικά άγνωστων έργων του, περιληπτικές διηγήσεις παραμυθιών, συσχετισμούς τους με κομμάτια της ζωής του και πάνω απ’ όλα, θα καταθέσω τη συγκίνησή μου για το -υπέροχα διασκευασμένο από τους αδερφούς Κατσιμίχα –παραμύθι του «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα»… Αν δεν το έχετε αυτό το τραγούδι ακούσει ποτέ σας, μπορείτε να το ακούσετε σ' αυτό το πανέμορφο βίντεο που ακολουθεί:



Ένας χιονάνθρωπος μια φορά κι ένα χειμώνα είχε αγαπήσει παράφορα μια ωραία σόμπα.Εκείνη στεκόταν καμαρωτή στα σιδερένια της πόδια,μεγάλη και ψηλή,κι αυτός την κοίταζε συνέχεια…
-Μόλις τη βλέπω,σα να λιώνει κάτι μέσα μου!έλεγε.Αν την πλησίαζε,χανόταν,μα και αν δεν την πλησίαζε,πάλι χαμένος ήτανε ,έτσι που τον έλιωνε ο καημός να τη γνωρίσει.Κι όταν μια μέρα στη θέση του έμεινε μονάχα ένα σκουπόξυλο και μια μικρή λιμνούλα,είπε ένας σοφός σκύλος για τη μοιραία αυτή αγάπη:
-Αυτά παθαίνει κανείς,σαν αγαπήσει παράλογα…


Κάποτε τον Άντερσεν τον είχε καλεσμένο στο παλάτι του ο βασιλιάς. «Τι θα κάνετε σε τέτοιο χώρο;» τον ρώτησε άτομο της υψηλής κοινωνίας. «Εσείς δεν ανήκετε εκεί!»
Κι όταν ο Άντερσεν του ανέφερε ότι καλεσμένος ήταν κι ένας συμφοιτητής του….. «Ε,βέβαια,αυτό το καταλάβαίνω» αναφώνησε ο συνομιλητής του «ο πατέρας του είναι Σύμβουλος Επικρατείας!Ο δικός σας ο πατέρας τι ήταν;…»
Πώς να μην αισθάνθηκε ο γιος του τσαγκάρη ένα τσίμπημα στην καρδιά…
Μια απάντηση στην αγενή αυτή ερώτηση έδωσε αργότερα σ’ ένα διήγημα,όπου ο ήρωας μιλώντας για τον πατέρα του αναφωνεί: «Και ποια ήταν η δουλειά του;Αν το έλεγα από την αρχή της ιστορίας αυτής πολλοί θα έβρισκαν πολύ θλιβερό το παραμύθι αυτό…Κι όμως,ο πατέρας μου δεν ήταν ούτε δήμιος ούτε κακούργος.Και η κοινωνική του θέση ήταν σπουδαία,αφού είχε το προβάδισμα μπροστά σε όλους μας μέσα στην πόλη μας:στις τελετές πήγαινε πιο μπρος κι από τον επίσκοπο,ακόμη κι από τους πρίγκιπες!Με δυο λόγια,ήταν… αμαξάς στη νεκροφόρα!».


Κάποτε υπήρχε ένα μικρό έλατο που δεν ήξερε πώς να χαρεί τη ζωή του.Όταν ήταν μικρούλι,στη γενέτειρά του,δεν ευχαριστιόταν ούτε με τη λιακάδα ούτε με τα κόκκινα σύννεφα που αρμένιζαν στον ουρανό,το μόνο που σκεφτόταν ήταν να μεγαλώσει όσο πιο γρήγορα μπορούσε.
Όταν, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, ήρθαν ξυλοκόποι να διαλέξουν και να κόψουν μερικά από τα όμορφα δέντρα, δεν μπορούσε να ησυχάσει πια από τη ζήλια του και αδημονούσε να φύγει κι αυτό. Όταν πάλι ήρθε η σειρά του και το πήγαν σ’ ένα σπίτι, ακόμη δεν το είχαν καλοστολίσει και το μόνο που σκεφτόταν ήταν:
-Ω, πότε να ‘ρθει το βράδυ, ν’ ανάψουνε τα κεράκια!
Στη σοφίτα, όπου, ξεχασμένο απ’ όλους ,το πέταξαν μετά τις γιορτές, άρχισε να νοσταλγεί το δάσος και το χιόνι που σκέπαζε το χώμα και τους λαγούς που έτρεχαν γύρω του και τότε ένιωσε μοναξιά και αναστέναξε που δεν είχε παρέα…Αλλά και τότε ακόμα ,όταν ήρθαν τα ποντικάκια να του κάνουν συντροφιά, και τότε ακόμα έπρεπε να φύγουν οι μικροί του φίλοι, για να συνειδητοποιήσει πόσο ωραία ήταν η ώρα εκείνη που τους είχε κοντά του. Αχ, είπε τότε το γερασμένο έλατο, να ήξερα να χαίρομαι όσο ήταν καιρός!


Για τα λουλούδια είχε γράψει πως «και αν μερικά κρατούν από αρχοντική γενιά…είναι συνήθως τόσο πιο πολύ περήφανα, όσο λιγότερο είναι το άρωμά τους…»


Στα παραμύθια του Άντερσεν καυτηριάζεται η ματαιοδοξία και η περηφάνια.
Σ’ έναν ποιητή κάποτε άρχισε μια μικρή μαργαρίτα ν’ αφηγείται την ιστορία της. Κι αφού του είπε ακόμα και για τους αγαπημένους της, για τον αέρα και το φως, στο τέλος του εκμυστηρεύτηκε πως αγαπάει το φως πιο πολύ και γυρίζει πάντα προς τη μεριά του, ενώ, σαν σκοτεινιάζει, μαζεύει τα πέταλά της και κοιμάται…
-Το φως μου δίνει ομορφιά, είπε η μαργαρίτα.
-Ναι, μα ο αέρας σου δίνει τη ζωή, της ψιθύρισε ο ποιητής…


Στον κόσμο του Άντερσεν όλα μπορούν να λένε παραμύθια…
Κάποτε μάλιστα ο Άνεμος είχε την όρεξη να πει μια από τις ιστορίες που ήξερε,αλλά δεν τον άφησαν οι άλλοι:
-Συγγνώμη,έκανε η Βροχή,μα είναι η δική μου σειρά…
Το λόγο όμως πήρε η Λιακάδα:
-Θα μιλήσω κι εγώ είπε και μετά διέταξε με δυνατή φωνή:-Σιωπή!
Και το είπε αυτό με τόση μεγαλοπρέπεια,που ο πάντοτε ανήσυχος Άνεμος χαμήλωσε,σκύβοντας γονατιστός, και η Βροχή έπεσε απάνω του χτυπώντας τον και τινάζοντάς τον , καθώς του ‘λεγε:
-Αυτό να μην το δεχτούμε!Πάντα επεμβαίνει αυτή η κυρα-Λιακάδα!Να μην την ακούσουμε!
Η λιακάδα όμως,όπως ξέρουμε,δε βάζει τον εαυτό της στη σκιά κανενός άλλου,κι έτσι χωρίς να τους δώσει άλλη σημασία,άρχισε να λέει το δικό της παραμύθι…

Και ποιο ήταν το μεγαλύτερο όνειρο στην ανέραστη ζωή του Άντερσεν;...
Να περάσει μια φορά τα Χριστούγεννα μαζί με τον ανεκπλήρωτο έρωτά του, τη διάσημη σουηδέζα τραγουδίστρια Jenny Lind…


Κι εγώ που τόσα Χριστούγεννα περνώ μαζί του…,θα έσκιζα όλα μου τα γραφτά, για να εκπληρώσω την επιθυμία του αγαπημένου μου παραμυθά…

*Τα έργα χαρτοκοπτικής είναι δημιουργίες του Άντερσεν κι εδώ μπορείτε να τα βρείτε συγκεντρωμένα όλα...

**Μια συλλεκτική έκδοση με τη ζωή και τα παραμύθια του (στα αγγλικά) μπορείτε να κατεβάσετε πατώντας εδώ

*** Επίσης μπορείτε πατώντας εδώ να μπείτε στην ιστοσελίδα του Μουσείου του Άντερσεν.

****Τα Άπαντα του Άντερσεν στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρσενίδη.

Στοιχεία από τη ζωή και το έργο του Άντερσεν δανείστηκα από το εξαίρετο βιβλίο που έγραψε η Μυρτώ Γεωργίου –Νίλσεν, με τίτλο «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν»,εκδόσεων Καστανιώτη.